عصر نهضت، روزگار تجدید زندگی عرب بود. تحول و دگردیسی در ساختار زندگی سیاسی-اجتماعی عرب، پس از عصر نهضت، دگرگونی در عرصه ادبیات را نیز در پی داشت. با دگرگونی های ادبی، داستان در معنای امروز آن به عنوان یک نوع ادبی جدید وارد ادبیات شد و گونه های مختلفی را آفرید که پیش از آن یا وجود نداشت یا شکلی متفاوت داشت. یکی از گونه های نو آفریده این نوع ادبی، داستان کوتاه بود. محمود تیمور، از پیشگامان داستان کوتاه در مصر، در این گونه داستانی خوش درخشید و به عنوان پدر داستان کوتاه عرب شناخته شد. در این پژوهش پس از بیان زمینه های سیاسی-اجتماعی- ادبی عصر نهضت، با روش ساختاری به بررسی و تحلیل دگرگونی های ذهن، زبان، شکل و ساختار دو داستان «الشیخ جمعه» و «عم متولی»، از نخستین داستان های تیمور پرداخته می شود. داستان اول «الشیخ جمعه» با تعلق به گونه داستان کوتاه واقع ‎گرا، در شکل و محتوا ویژگی های یک قصه رمانتیک کهن را نیز در خود دارد و جلوه های سنت در آن بیشتر است، حال آن که در داستان دوم، «عم متولی»، به داستان های کوتاه واقع ‎گرای جدید، نزدیک تر است.

اصول گرایی به معنای بر ساختن هویتی برای یکسان سازی رفتار فردی و نهادهای جامعه با هنجار هایی است که برگرفته از احکام خداوند هستند. هدف اصلی گفتمان اصالت اسلامی بازگشت به ریشه ها و اصول اسلامی بر طبق سنت پیامبر اسلام می باشد. اصول گرایی به معنای پشت کردن به مدرنیته وجهان تجدد نیست. در واقع، گفتمان اصالت در صدد مقابله با دو جریان تحجرگرایی و تجددگرایی افراطی است. بر خلاف سنت گرایان و روشنفکران مذهبی که با دغدغه خلوص و تقدس دین و با نگاه حداقلی و انفعالی، دین را به گونه ای تعبیر می کنند که در مواجهه با امورات معیشتی و دنیایی قرار نگیرد و اساسا حوزه دین را در امور آخرتی و معنوی محدود می کنند، گفتمان اصالت اسلامی دغدغه خلوص و توانمندی دین را با هم مد نظر خود قرار می دهد و درصدد پیوند میان سنت و تجدد-دنیا و آخرت-بر می آید.

ظهور عقلانیت جدید و برآمدن تمدن از آن خود کننده آن، از تاثیرگذارترین پدیده های تاریخ بشری است. متعاقبا برخورد این تمدن با عالم تاریخی ما نیز مهم ترین مساله معاصر ماست. متفکران ایرانی از پیش از انقلاب مشروطه تاکنون هر یک از نظرگاه خود به مساله «سنت و تجدد» اندیشیده و صورت بندی خاص خود را ارائه داده اند. این متفکران در طیفی وسیع، که از مخالفان سنت و مدافعان تجدد تا مدافعان سنت و مخالفان تجدد و نیز «وحدت اندیشان» را شامل می شود، قرار می گیرند. یکی از پیشگامان روشنفکران مخالف با تقلید تمام از غرب و مدافع احیای هویت ملی، سیدفخرالدین شادمان است. وی پیش از روشنفکران مهم دهه چهل شمسی، نظیر جلال آل احمد و علی شریعتی، ضمن فهم اجتناب ناپذیری مدرنیته و هشدار نسبت به انفعال و رویگردانی از آن، به نقد تجددگرایی مطلق (به تعبیر نسل بعدی: غرب زدگی) می پردازد و از ضرورت حفظ هویت ملی و سرمایه های تاریخی ایران سخن می گوید. همین فضل تقدم اوست که پژوهش بر اندیشه او را ضروری می سازد. این مقاله درصدد است تا برپایه برداشتی اسپریگنزی از اندیشه سیاسی و نگاهی اسکینری به «مساله روش»، با تحلیل مهم ترین آثار شادمان، به سوال چگونگی مواجهه شادمان با مدرنیته بپردازد و درک وی از مشکله «سنت و تجدد» را تبیین کند و سپس به ارزیابی انتقادی آن بپردازد و بصیرت های نهفته در آن و نیز محدودیت هایش را آشکار سازد.